QATIQ HAQQINDA BİLMƏDİKLƏRİMİZ

QATIQ HAQQINDA BİLMƏDİKLƏRİMİZ

Qatığı südün mayalanmasından alırlar. Qatıqyağlı və yarımyağlı olmaqla iki qrupa ayrılır. Ən yaxşı qatıq qoyun və camış südündən alınan qatıqdır.

Xüsusiyyətləri – Qatıq mədədə öz-özünə həzm olunan yeganə qida maddəsidir. Bundan başqa, qatıq vərəm və Sibir yarası istisna olmaqla tif, paratif, difteriya, dizenteriya, xolera, tuberkulyoz kimi 22 xəstəliyin mikrobunu məhv edə bilir.

Tarixi – Qatığın ilk dəfə necə hazırlanması ilə bağlı kifayət qədər məlumat olmasa da, qədim türk dilində “qatıq” sözünə ancaq VIII əsrdən sonrakı mənbələrdə rast gəlinir. Qatığın Avropada yayılması ilə bağlı ilk məlumatı isə fransız tibb tarixində rast gəlmək olar. Avropada, xüsusilə də, Amerikada qatığa “bolqar südü” adı verilmişdir. Buna səbəb isə M. Qriqorov adlı bir bolqar həkiminin XIX əsrin sonunda İsveçrənin Cenevrə şəhərində apardığı araşdırmalarda qatıqdakı “laktobacillus bulgaricus” mikrobunu kəşf etməsidir. Qatığın Avropada geniş yayılmasında rus bakterioloqu Metçnekovun irəli sürdüyü tezislərdə az rol oynamamışdır. Çünki Metçnekov qatığın ömrü uzatdığını irəli sürür, buna misal olaraq Qafqaz və Balkan ölkələrindəki uzunömürlüləri göstərirdi. Qatıq Avrovada sürətlə yayıldıqdan sonra Amerikaya aparılmışdır. Asiya və Afrikada qatığın yayılması türklərin adı ilə bağlıdır. Çində qatığın mövcudluğunu isə Marko Palonun yazılarından görmək olar.

Qatığın tərkibi – Qatıq tərkib baxımından südə çox yaxındır. Digər süd məhsullarında südün tərkibinə qatılan maddələrin miqdarından asılı olaraq dəyişiklik daha çoxdur. Südlə qatıq arasındakı fərq özünü daha çox quru maddədə və süd şəkərində (laktoza) göstərir. Bu dəyişikliklər isə əsasən südün emalı zamanı baş verir. Qatığın ümumi tərkib cədvəli belədir: Su 80-86%, quru maddə 14-20%, yağ 2-8%, protein 4-8%, süd şəkəri 2-5%, mineral maddə 0.8-1.2%, turşuluq 0.9%.

Qatiq və sağlamlığımız – Qatığın qida dəyəri südə görə daha yüksəkdir. Mühüm protein, yağ, vitamin və mineral mənbəyidir. Fermentləşdirmə zamanı laktozanın bir hissəsi hidrolizə olduğu üçün həzmi asandır. Qatıq yuxunu yaxşılaşdırır, xolesterolu aşağı salır.

Qatığı səhərdən axşama qədər günün bütün saatlarında yemək olar. Qatıq həmişə suyu ilə birlikdə yeyilməlidir. Çünki, vitaminlər daha çox qatığın suyundadır. Qatığın şəkər xəstələri üçün də faydaları çoxdur. Ancaq şəkər xəstələrinə verəcəyiniz qatıq turş olmamalı və qaymağı alınmalıdır.

Səhərlər səhər yeməyindən sonra yeyilən qatıq həzmi asanlaşdırır, bağırsaqların fəaliyyətinə kömək edir. Qatıq bütün yaşlara uyğundur. Ancaq mədəsində və onikibarmaq bağırsağında yara olanlar üçün təhlükəli ola bilər. Qatıq xəstələr və xəstəlik nəticəsində zəifləmiş orqanizmlər üçün də faydalıdır. Eyni zamanda qatıq bağırsaqlarda olan təhlükəli mikrobların çoxalmalarına mane olur. Tif və islah zamanı qatıq dərman kimi tövsiyə olunur. Qatıq tuberkulozlu xəstələrə antibiotik təsiri göstərir. Eyni zamanda yoluxucu xəstəliklərin mualicəsində də olduqca əhəmiyyətlidir. Yoluxucu qara ciyər iltihabında (hepatit) və dietik müalicələrdə istifadə olunur. Bundan başqa, üzə və boyuna sürtdükdə dərini canlandırır.

Süzmə qatıq – Qatığı uzun müddət saxlamaq üçün xüsusi torbalarda süzürlər ki, bu cür qatıqlara da süzmə qatıq deyilir. Süzmə qatığı hazırlamaq üçün əvvəlcə qatığın qaymağını alır, qalan hissəsini isə torbalara dolduraraq süzmək üçün asırlar. Bir qədər sonra qatılaşır. Alınan qatığı dəmir qablara dolduraraq saxlayırlar. Lazım olduqda isə su ilə qarışdıraraq adi qatıq kimi istifadə edirlər.