İtlərdə tətbiq olunması lazım olan peyvəndlər və Peyvənd təqvimi
İtlərdə tətbiq olunması lazım olan peyvəndlər və Peyvənd təqvimi
Qarışıq Peyvəndlər
Qarışıq peyvəndlər DHPPI, DHPPI + L, DP, CPV / CV kimi dəyişik formalarda və tərkibə hazırlanmış olub, bu gün ölkəmizdə baytar həkimlər tərəfindən istifadə edilməkdədir. Bu hərflər, peyvəndin itinizə immun etdiyi xəstəliklərin baş hərflərini göstərir. Bu xəstəliklər xüsusilə kiçik yaşdakı balalar üçün riskli olan xəstəliklərdir.Bala itinizin sağlamlıq vəziyyətinə görə bu aşılardan ən uyğun olanı baytar həkim tərəfindən tətbiq edilir.
Bir heyvanın bir dəfədə bir neçə xəstəliyə qarşı immun qılınması, ümumiyyətlə tətbiq olunan əlverişli bir üsuldur. İçində bir neçə xəstəliyə qarşı immunitet meydana gətirəcək maddələri ehtiva edən peyvəndlər bir tək doza halında verildiklərində, hamısına qarşı arzulanan müqaviməti meydana gətirəcək bir reaksiya meydana gətirərlər. Qarışıq peyvəndlər, itinizin Gənclik xəstəliyi (Distemper), Hepatit, Parainfluenza, Adenovirus tip 1 və tip 2, Parvovirus, Coronavirus kimi viral və Leptospırosis kimi bakterial xəstəliklərə qarşı qoruyacaq. Bu xəstəliklər bala üçün ölümcül ola bilər, lakin uyğun bir peyvənd proqramı ilə asanlıqla maneə törədilə bilər.
İt Gənclik Xəstəliyi (Distemper)
İtlər başda olmaq üzrə çoxu etçiller təsir, sürətli bir inkişaf dövrəsi və seyr seyr, tənəffüs sistemində, həzm sistemində və sinir sistemində pozuqluqlar meydana gətirən çox yoluxucu viral bir xəstəlikdir. İt viral xəstəlikləri arasında ən yüksək ölüm nisbətinə (quduz istisna olmaqla) sahib olanıdır. Xəstəlik ümumiyyətlə 3-12 aylıq itlərdə görülər və yüksək odla seyr edər. Ancaq 3-6 aylıq gənc heyvanlarda görülmə ehtimalı daha çoxdur. Çox aşağı bir ehtimal da olsa 1 yaşın üzərindəki itlərdə də görülə bilər.
İt Qaraciyər xəstəliyi (enfeksiyöz canını Hepatitis)
İt Adenovirusu tip-1 tərəfindən yaradılan, başda qaraciyər olmaqla həzm sistemi, tənəffüs sistemi və sinir sistemini təsir, atəş, qanama və laxtalanma pozuqluqları ilə xarakterizə, yoluxucu və ölümcül viral bir xəstəlikdir.
Qanlı İshal xəstəliyi (Parvoviral Enteritis)
Itlərdə sürətli inkişaf edən, qusma, ishal, nəcisdə qan görülməsi və ani ölümlə xarakterizə yoluxucu və öldürücü bir xəstəlikdir. Bala itlərdə (4-8 həftə) ürək əzələlərindəki yangıya bağlı olaraq ürək çatmazlıqlarında, gənclərdə (2-12 ay) kanamalı mədə-bağırsaq narahatlıqlarına səbəb olan bir xəstəlikdir.
Leptospirosiz
Sürətli bir şəkildə gelişebildiği kimi xroniki olaraq da seyredebilen, bir çox məməli heyvan növünü təsir, hemoglobinuri (eritrosit parçalanmasına bağlı olaraq sidikdə qan görülməsi), qanlı ishal, sarılıq və böyrək pozuqluğu meydana gətirən, yoluxucu bakterial bir xəstəlikdir. Erkən dövrdə diaqnoz və müalicə edilməzsə itlər üçün öldürücüdür.
Parainfluenza (Kennel Cough)
Bir çox itin bir yerdə olduğu bağlı yerlərdə ortaya çıxan və fərqli faktorlar tərəfindən üst tənəffüs yollarında infeksiyaya səbəb olan bir xəstəlikdir. Özünü quru və inadçı bir öskürəklə müəyyən edər.
Adından da aydın ola biləcəyi kimi qarışıq peyvənd, yuxarıda saydığımız xəstəliklərə qarşı immunitet meydana gətirən maddələri ehtiva etməkdədir. Xəstəliklərə qarşı verilən immunitet müddətlərinin balanın anadan aldığı maternal antikor səviyyəsinə bağlı olaraq dəyişikliklər göstərə unudulmamalıdır. Bu səbəblə qarışıq peyvənd tətbiqinə bala 6-7 həftəlik olduğunda başlanmalı, peyvənd 3-4 həftəlik fasilələrlə bala 15-20 həftəlik yaşa çatana qədər təkrarlanmalıdır. Bu proqramla balaların təxminən% 95'ini etibarlı bir immunitet edilə. Qarışıq peyvənd illik olaraq təkrar edilir.
Quduz peyvəndi
quduz; mərkəzi sinir sisteminə hücum, sürətli inkişaf göstərən, şüur itkisi, narahatlıq, tüpürcək axıntısı, udqunma çətinliyi və müxtəlif ifliclərlə xarakterizə, ölümlə nəticələnən viral bir xəstəlikdir. İnsan daxil olmaq üzrə bütün istiqanlı canlılarda görülə bilər. xəstəlik; quduz bir heyvanın sağlıklıları dişləməsi və salyasında olan quduz virusunu dişləmə nəticəsində meydana gələn açıq yaraya nəql ilə bulaşar. Ancaq virus salyaya zaman zaman gəldiyindən ötəri hər dişlənilən heyvan kudurmaz. Bu səbəblə hər dişləyən heyvana da quduz gözüylə baxılmamalıdır. Kuduzun müalicəsi yoxdur və peyvənd tək maneə törədici faktordur. İndiki vaxtda quduz xəstəliyi, təsirli bir peyvənd proqramı ilə böyük nisbətdə nəzarət altına alınmışdır.
Bala itlərə ilk quduz peyvəndi 3 aylıq yaşda tətbiq olunmalı və hər il periodik olaraq təkrar edilməlidir.
Bronchicine Peyvəndi
Bu peyvənd it boğmacası olaraq adlandırılan Kennel cough xəstəliyinə qarşı edilər. Kennel cough; hər yaşdakı itlərdə görülə, üst tənəffüs yollarında infeksiya meydana gətirən, xroniki bir öskürəklə xarakterizə, bakterial yoluxucu bir xəstəlikdir. Xəstəlik faktoru Bordetalla bronchoceptica'dır. Xəstəlik bala itlərdə ölümcül ola bilər. Daha yaşlı heyvanlarda isə xroniki bronşitis şəklində ortaya çıxar. Bu xəstəliyin heyvan hastahanelerindeki, it fermalarındakı və barınaklardaki itlər arasında sürətlə yayıldığı müəyyənləşdirilmişdir. Bu xəstəliyə qarşı ilk peyvənd bala 6-8 həftəlikkən edilər. Bundan sonra ildə bir dəfə peyvənd edilməsi kifayətdir.
Corona Peyvəndi
İştahsızlıq, qanlı-mukuslu ishal, qusma və beyindəki pozuqluqlardan qaynaqlı depressiyaya xarakterizə yoluxucu bir xəstəlikdir. Ayrıca itin, parvo virusa qarşı olan direncinide salmaqdadır.
kista Peyvəndi
Ümumiyyətlə kist peyvəndi deyə bilinən bu tətbiq əslində bir antiparaziter Dərmanlama. Bu tətbiq daxili parazitlərdən (daxili parazitlər) qaynaqlanan enfestasyonların qarşısını almağa və sağaltımına istiqamətlidir. Halkalı (tenya), kancalı parazitlər və zolaqlar bu daxili parazitlərə nümunədir.
Bu tətbiq heyvan sağlamlığı baxımından olduğu kimi insan sağlamlığı baxımından da əhəmiyyətlidir. Bilindiyi kimi itlər tük tökən canlılardır. Tökülən tüklərin üzərinə bulaşmış parazit yumurtaları, xüsusilə də echinococ yumurtaları, insan sağlamlığı baxımından əhəmiyyətlidir. Bu parazit itlərin incə bağırsağından yaşar və yumurtalarını nəcislə xarici mühitə çıxarar. Yoluxma, parazit qarşı aşılanmamış itlərin, tüklərinə bulaşan yumurtaların və ya yoluxmuş heyvanın dışkısıyla çirklənmiş olmuş yeməklərin (kahı, cəfəri vs), insanlar tərəfindən hər hansı bir şəkildə ağız yoluyla alınması nəticəsində olur. Echinococ yumurtalarının ağız yoluyla alınması nəticəsində də insanlarda hidatik kist formalaşır. Kistler qaraciyər, böyrək, ürək, pankreas, beyin və göz kimi orqanlara yerləşər və yerləşdiyi orqanlarda funksional pozuqluqlara səbəb olarlar. Irəliləmiş hadisələrdə kisti partlaması ölümə səbəb ola bilər.
Bu növdən problemlərin önlenebilmesi üçün itlər parazitlərə qarşı nizamlı olaraq ilaçlanmalıdır. Kista peyvəndi, itin yaşadığı mühit, çölə çıxıb çıxmaması, xəstəliyə tutulma riski kimi faktorlar nəzərə alınaraq lazım 3, 4 və ya 6 aylıq aralıqlarla təkrarlanır. Parazitin çox sıx olduğu bölgələrdə tətbiq sıxlığı daha da artırıla bilər.
Kista peyvəndinin iynə forması yağlı bir əriməsi olduğundan ötəri yandırıcıdır. Bu səbəblə edildiyi yerdə ağrı meydana gələ bilər. Dərmanın kiloya görə tətbiq səbəbiylə, 15-20 kq üzərindəki itlərdə tətbiq olunacaq olan dərman miktarıda artacağından, yandırıcı təsiri də təbii olaraq daha çox olacaq. Belə böyük irqlərdə kist peyvəndinin ağızdan verilən tablet forması seçilməlidir. Tablet forması ayrıca askaritlere və qıl kurtlarına qarşı da təsirlidir. Həbləri itinizə aç qarınına (yeməklərdən 3-4 saat sonra yada 1-2 saat əvvəl) verməlisiniz. Tablet, bir parça sevdiyi bir yemək (pendir, küftə) içersinde və ya toz halına gətirilib yeməklərinə qarışdırılaraq verilə kimi, birbaşa dilinin arxasına qoyularaq da yutturulabilir. Kusmamasına dikat etməlisiniz. Həbləri yutturduktan sonra 1 saat içində meydana gələcək qusmalar dərmanın kafi təsir göstərməsini maneə törədəcək. Tablet yutmakta çətinlik çıxaran 30 kg.'ın üzərindəki itlərdə ediləcək dərman miqdarı iki şpris bölünmeli və iki tərəfdən ayrı-ayrı edilməlidir.
Lyme Peyvəndi
Xəstəliyin faktoru Borrelia burgdorferi növü bakteriyadır. (Spiroket) Lyme xəstəliyi insanlarada keçən bir xəstəlikdir. Faktor Ixodes cinsi ticks vasitəçiliyi ilə yayılır.Enfekte olmuş, yəni faktoru daşıyan ara qonaqçı gənə digər bir heyvandan qan Əmiş əsnasında bulaştırması ilə daşınar.Tələsik olaraq heyvandan heyvana keçişi mümkün deyil.
Bütün evcil heyvanlarda görülə bilər ancaq sıxlıqla itlərdə görülmektedir.Xüsusi ilə qızdırma və oynaqlarda ağrı şikayəti ilə başlayan xəstəlik polyartritis ilə özünü müəyyən edər. Xəstəlik bədənin bir çox sistemində təsirli olmaqdadır.Bu səbəblə iştahsızlıq, əldən düşmüşlük, kilo itkisi, depressiya və limfadenopatiya də görülən əlamətləri arasındadır. Gənə itin üzərində qalma müddətinin uzunluğu xəstəlik faktorunun bulaşma riskini eyni nisbətdə artırar.
Xəstəlikdən qorunmaq üçün gənə mübarizəsi şərtdir. Bu məqsədlə antiparaziter damla, gənə birə daşması istifadə edilə bilər. Lyme xəstəliyindən qorunmaq üçün ən təsirli üsul təbii ki aşılamaq. İlk tətbiqdən 2-3 həftə sonra tətbiq olunan ikinci doza lazımlı immuniteti təmin etmək üçün kafi olacaq. Daha sonra ildə bir dəfə tətbiq olunan tekrarlarla qorunmanın idaməsi təmin edilməkdədir. 9 həftəlikdən etibarən peyvənd başlanılabilir.
Əhəmiyyətli nöqtələr:
İtlərdə vaksinasiya əvvəli mütləq parazitar dərmanlama edilməli və maddələr mübadiləsi peyvəndə hazırlanmalıdır.
İlk peyvənd 8 həftəliyi doldurmuş balalara tətbiq olunmalıdır.
Quduz peyvəndi 12 həftəlikdən əvvəl UYĞULANMAMALIDIR
Rapel: peyvəndə qarşı inkişaf edən immun cavabın daha yaxşı olması üçün ilk dəfə peyvənd edilən xəstələrdə tətbiq olunur
İlk Peyvənd etmə Vaxtaşırı.
İt 1. gün: Corona peyvəndi - 1. doza
8-ci gün: Qarışıq peyvəndi - 1. doza
........... Bronchine peyvəndi - 1. doza
21-ci gün: Corona peyvəndi - 2. doza (rapel)
............ Quduz peyvəndi
29. gün: Qarışıq peyvəndi - 2. doza (rapel)
........... Bronchine peyvəndi - 2. doza (rapel) Karma, quduz, bronchine, corona peyvəndləri ildə bir dəfə təkrarlanır.
Daxili parazitar dərmanlama (kist dərmanı) və xarici parazitar dərmanlama üç ayda bir təkrarlanır.
Risk dərəcəsi yüksək bölgələrdə (kənd, tətil diyarları, dəniz şəhərləri vs) daxili parazitar dərmanlama iki ayda bir, xarici parazitar dərmanlama ayda bir edilməlidir.
