Gözdən düşmüş camışçılıq

Gözdən düşmüş camışçılıq

Son onillikərədək kənd təsərrüfatımızda əhəmiyyətli yer tutan camışçılıq niyə tənəzzülə uğrayıb?

Zaqafqaziya ölkələri arasında daha çox Azərbaycanın təbii şəraitinə uyğunlaşmış bu heyvanların sayının azalmasını ekspertlər də təsdiqləyir, elə cəmi ikicə il bundan qabaqkı statistika ilə indikinin müqayisəsi də. Belə ki, 2010-cu ildə iribuynuzlu heyvanların cəm sayında camışların payı 330 min baş təşkil etdiyi halda, hazırda bu rəqəm 102 minədək azalaraq 228 min başa enib.

28 ildir ki, maldarlıq ilə məşğul olan Samux şəhər Yenikənd qəsəbəsi sakini Süleyman Cəfərov da deyir ki, bir neçə il bundan qabaq onun təsərrüfatına məxsus sürüdə 20-yədək camış olub. Amma hazırda cəmi 3 camışa birtəhər baxır. Fermer bu vəziyyəti otlaq-örüş sahələrinin azalması, eləcə də camış saxlamağın xüsusiyyətləri baxımından şəraitin ildən-ilə çətinləşməsi ilə bağlayır və qeyd edir ki, elə bu səbəblərdən çoxları təsərrüfatlarındakı camışları kəsərək, əvəzində inək saxlamağı üstün tutublar.

“Camışdan əldə olunan məhsulların həm keyfiyyətinə, həm də gəlirvermə qabiliyyətinə söz ola bilməz. Belə ki, camışın südü və qatığı inəyinkindən 3 dəfə baha qiymətə satılır, qaymağı isə hər zaman damağının dadını bilənlərin malı olub”-deyə, təcrübəli fermer vurğulayır.

Müsahibimiz “Harda qamış, orda camış” atalar misalını da xatırladaraq, ənənəvi olaraq sulu ərazilərin, gölməçələrin bu heyvanların bəslənməsində vacib rol oynadığına diqqət çəkir və əlavə edir ki, suni yaradılmış göllərdə qamış bitmədiyindən, adi şəraitdə, kifayət qədər otlaq yeri olmadan camışa baxmaq mümkün deyil. S.Cəfərov bildirir ki, bu səbəbdən hazırda Samuxun yalnız Kür çayı yaxınlığındakı ərazilərində az-çox camış saxlayanlar var.

Kənd təsərrüfatı üzrə mütəxəssislər də camışçılığın bərpasını bir çox amillər baxımından zəruri məsələ hesab edirlər. Azərbaycan Dövlət Aqrar Universitetin dosenti Suliddin Abbasov bildirir ki, orqanizmi demək olar ki, heç bir xəstəlik qəbul etməyən bu unikal heyvanın südünün yağlılığı inəyinkindən bir neçə dəfə yüksəkdir, A vitamini ilə zəngin olan əti isə ən keyfiyyətli və faydalı qidalar sırsındadır:

“ Camış qaba yemlə qidalanır. Onun fiziologiyası elə qurulub ki, mədəsi mikrobları neytrallaşdıra bilir. Bu, camış məhsullarının böyük üstünlüyüdür. Həmçinin dünya təbabətində camışın südü və qanının müxtəlif xəstəliklərin, o cümlədən xərçəng şişlərinin və leykozun müalicəsində tətbiqi təcrübəsi mövcuddur”.

Süliddin Abbasov deyir ki, camışçılığ təsərrüfatını genişləndirilməsi üçün ölkəyə onun yeni cinsləri gətirilməlidir.

“Hazırda respublikada “Murrah” camış cinsindən istifadə olunur. O, vaxtilə Hindistandan Bolqarıstana gətirilib. Orada yetişdirmə aparılıb və Azərbaycana satılıb. İndi həmin cinslər üçün yüksək keyfiyyətli törədicilərin gətirilməsini təşkil etmək lazımdır”.

Agrar məsələlər üzrə ekspert Ziyad Abbasov da camışçılıq təsərrüfatına dövlət dəsətyinin təmin olunmasını, eləcə də bu heyvanların bəslənməsinin təşkili üçün zoogigiyenik qaydalarıa uyğun tövlələrin yaradılmasını mühüm hesab edir:

“Camış əslində göldə, su kənarında bəslənməlidir. Ancaq lazımi şəraitin yaradılması ilə bu, həyətdə də mümkündür. Hazırda çay suları çox çirklənib, bir çox su mənbələri quruyub. Buna baxmayaraq, camışçılığı dirçəltmək olar. Bunun üçün proqram hazırlanmalı, sahibkarla kömək məqsədilə yeni cinslər gətirilməli, onların süni mayandırılması təşkil edilməlidir. Kür qırağında süni göllər, eləcə də zoogigiyena qaydalarına uyğun tövlələr yaradıla bilər. Bununla bərabər, Azərbaycanda bir vaxtlar mövcud olan camış qaymağı istehsalı haqda da düşünməyə dəyər”.

Kənd Təsərrüfatı Nazirliyində heyvandarlıq məhsullarının istehsalı, emalı, damazlıq işi və otlaqlar şöbəsinin müdirinin müavini Fərhad Eminov isə məsələyə münasibət bildirərkən, camışçılığın dirçəldilməsinə dövlətin dəstəyinin eləcə də bu yöndə xüsusi proqramın olduğunu vurğulayır. O, həmçinin qeyd edir ki, heyvanların süni mayalandırılması üzrə işlər də diqqət mərkəzindədir.

“Camışçılıq təsərrüfatlarının faydalanması üçün xeyli tədbirlərimiz mövcuddur. Respublikada artıq 3 ildir ki, fəaliyyət göstərən süni mayalanma mərkəzində camışın damazlıq cinsləri də yaxşılaşdırılır. Belə ki, damazlıq camış kəlləri gətirilir, saxlanılır, sonra onlardan toxum alınır və damamzlıq işinin genişləndirilməsi üçün respublikanın hər tərəfindəki təsərrüfatlarda heyvanların süni mayalandırılmasında istifadə edilir”.

Müsahib camışların sayının əvvəlki dövrlərlə müqayisədə azaldığını, bununla belə cinslərin yaxşlaşdırıllası istiqamətində aparılmış işlər nəticəsində heyvanların məhsuldarlığının yüksəldiyini də qeyd edir:

“Təkcə bu il ərzində 8 min doza toxum almışıq. Ölkənin camışçlıq təsərrüfatlarında bir ildə təxminən min doza toxum isitfadə olunur. Camış ildə, daha döğrusu, təxminən 10 ay çəkən sağım dövründə orta hesabla 1000 litr süd verir. Süni mayalanmadan alınan balaların isə ana olandan sonra sağım dövründə verdiyi südün həcmi 1600 litrə çatır. Beləcə, süni mayalanma məhsuldarlığın da artırılmasına səbəb olur”.

F.Eminov otlaq yerlərinin qıtlığı barədə deyilənlərə də münasibət bildirərək, bu məsələdə də ciddi çətinliklərin olmadığını bildirir:

“ Camış bizim yerli şəraitə yaxşı uyğunlaşmış heyvandır. Hətta otlaq sahəsi tapmasa belə, o, su dibində bitən qamışlarla qidalanır. Odur ki, camışlar üçün yem tapmaq problem deyil”.

Nazirlik rəsmisinin sözlərindən belə çıxır ki, bu sahəni dirçəltmək üçün elə ciddi çətinliklər yoxdur. Amma camışçılıqla indi və keçmişdə məşğul olanların yuxarıda dedikləri fikirlər o qədər də nikbin mənzərə yaratmır.

Reallıq isə odur ki, ənənəvi olaraq bizə məxsus olan bir çox mövqeləri itirdiyimiz kimi, heyvandarlığın unikal sahəsi sayılan camışçılıq da əldən gedir. Şübhəsiz, bu işdə müxtəlif obyektiv amillərlə yanaşı, zəmanənin keyfiyyət tələblərindən daha çox pulartıran kəmiyyət göstəricilərinə söykənən ab-havası da az rol oynamır.

R.Məmmədli