QOYUNLARIN YOLUXUCU MASTİTİ
QOYUNLARIN YOLUXUCU MASTİTİ
Qoyunların yoluxucu mastiti iti gedişli yoluxucu xəstəlikdir, süd verən qoyunların yelininin qanqrenası və ümumi vəziyyətinin ağırlaşması ilə xarakterizə olunur.
Törədicisi. Bir neçə mikrob-stafilokokklar, pastrellalar tərəfindən törədilir.
Epizootoloji məlumat. Südlük qoyunlar və südəmər quzular xəstələnirlər. İlk doğan analar daha həssasdırlar. Törədicinin mənbəyi olan ana qoyunlar patogen bakteriyaları südlə, quzular isə ağız və burun axıntısı ilə ifraz edirlər. Qoyunlar əmcək kanalı, bəzən yelinin zədələnmiş dərisi vasitəsilə, quzular isə mastitlə xəstə analarını əmərkən yoluxurlar. Xəstəlik mövsümlə əlaqəli ortaya çıxır, anaların laktasiya dövrünə təsadüf edir və quzuların doğulmasından 3-4 həftə sonra başlanır. Sonrakı aylarda (yayda) xəstəlik ən geniş yayılma səviyyəsinə çatır və südlük anaların 30%-ni əhatə edir. Xəstəlikdən sağalmış ana qoyunların orqanizmində törədici 10 ayadək qala bilir.
Klinik əlamətləri. İnkubasiya dövrü 10 saatdan 2 günədək davam edir. Xəstəlik iti, yarımiti, bəzən isə xronik gedişli olur.
İti gediş zamanı arıqlama, iştahın itməsi, yüksək hərarət (41°C), nəbz və tənəffüsün tezləşməsi, rinit və konyunktivit, bir və ya iki tərəfli mastit qeyd olunur. Yelin şişir, isti və ağrılı olur. Xəstə qoyunlar yeriyərkən arxa ətraflarını geniş aralayır. Sonra yelinin xəstə payından boz, qatı, qan kütləsi ilə qarışıq axıntı xaric olunur. İltihab prosesi sürətlə qarının və döşün alt nahiyəsinə tərəf inkişaf edir. Yelinin dərisində toxumaların qanqrenoz parçalanmasının göstəricisi olan göy-bənövşəyi ləkələr əmələ gəlir. Heyvanların ölümü septikopiemiyadan xəstəliyin 2-6-cı günündə baş verir, ölüm 50-90%-dək olur.
Yarımiti gedişli xəstəlikdə iltihabi proses zəif inkişaf edir, yelinin parenximasında abses əmələ gəlir, xəstə heyvanlar arıqlayır, öskürür, burundan seroz-selikli axıntı xaric olunur. Proses xroniki xarakter alır və qoyunlar bakteriya daşıyıcı olurlar.
Analardan yoluxmuş quzularda bədən temperaturunun yüksəlməsi ilə iti pnevmoniya inkişaf edir, öskürək, burundan axıntı müşahidə olunur. Xəstə quzu ölmürsə, xəstəlik xronikləşir.
Patoloji-anatomik dəyişikliklər. İltihablaşmış yelin payı şişir, göyərir, dərialtı toxuma infiltrasiyalaşır. Yelinin parenximası dağılır, tünd-qırmızı rəngli, qaz qovuqcuqları ilə dolmuş olur. Limfa düyünləri şişir, hiperemiyalaşır. Miokard boşalır, peri və endokardda qan sağıntıları, ağciyərlərdə hepatizasiya ocaqları, kiçik irin mərkəzləri və qan sağıntıları əmələ gəlir.
Diaqnozu. Klinik əlamətlər və xəstəliyin mövsümiliyi nəzərə alınmaqla, yarmanın nəticələrinə əsasən qoyulur. Diaqnozu dəqiqləşdirmək məqsədilə xəstəliyin ilk 2 sutkasında götürülmüş süd nümunələri laboratoriyada müayinə olunur.
Təfriqi diaqnoz. Xəstəliyi yoluxucu aqalaktiydan fərqləndirmək lazımdır. Aqalaktiya zamanı mastitlə yanaşı göz və oynaqlarda pozğunluq qeyd olunur.
Müalicə. Sulfanilamid preparatlar və antibiotiklər tətbiq edilir. Penisillin əzələdaxili və bədən temperaturu düşənədək iltihablaşmış yelin payına yeridilir.
İmmunitet. Xəstəlikdən sağalmış qoyunların orqanizmində gərginliyi çox yüksək olan immunitet inkişaf edir, belə heyvanlar təkrar yoluxucu mastitə yoluxmurlar. Xəstəliyə qarşı bir sıra Rusiya alimləri tərəfindən təklif edilmiş vaksinlərin hələlik heç biri təsərrüfat şəraitində özünü doğrultmamışdır.
Profilaktika və mübarizə tədbirləri. Boğaz heyvanlara yaxşı qulluq və yemləmə tələb olunur. Laktasiya müddətində isə müntəzəm olaraq yelinə diqqət yetirmək lazımdır. Yoluxucu mastit müşahidə olunduqda xəstə analarla quzuları təcrid edib, müalicəyə başlamaq lazımdır. Xəstə qoyunların südü yararsızdır. Bina və tövlələr təmizlənir və dezinfeksiya aparılır. Quzular xəstə analardan ayrılır və ağızları dezməhlulla diqqətlə işlənir (etakridin, kalium-permanqanat), onlara inək südü içizdirilir və ya südü çox olan sağlam qoyunlardan əmizdirilir. Xəstəlikdən sağalmış qoyunlar 10 ay ərzində mikrobdaşıyıcı ola bildikləri üçün onları imkan varsa, ayrı saxlayıb, ayrı sürül halında otarırlar, ya da çıxdaş edirlər.
