BOTULİZM

BOTULİZM

Heyvanların iti gedişli ağır yoluxucu xəstəliyidir. Tərkibində botulizm törədicisinin toksini olan yemlərin qəbulu nəticəsində inkişaf edir, udlağın, dilin, alt çənənin, habelə bədən əzələlərinin iflici ilə səciyyələnir. Bu xəstəliyə insanlar da tutulurlar.

Törədicisi. Sporlu, anaerob mikroblardır. Clostridium botulinuıh adlanır, uzunluğu 4-9 mkm, eni 0,6-0,9 mkm-dir. Həddindən artıq güclü zəhər-toksin ifraz edirlər. Mikroskopun görünüş sahəsində amil tək-tək, cüt-cüt və bəzən qısa zəncir şəklində düzülmüş halda görünür, hərəkətlidir, spor əmələ gətirir, sporun forması tennis raketkasını xatırladır, kapsulası yoxdur, polimorfdur.

Anilin boyalarını asanlıqla qəbul edir. Təzə kulturadan hazırlanmış yaxmalarda mikroblar qramla müsbət, köhnələrdə isə mənfi boyanır.

Cl. Botulinium-un 7 tipi mövcuddur, bunların yetişdirilməsi üçün qlükozalı-qanlı Seysler aqarı, qlükozalı qaraciyər aqarı, Kitt-Tarossi qida mühiti və s. istifadə edilir.

Epizootologiyası. Bir çox heyvan növləri, o cümlədən quşlar, laboratoriya heyvanlarından isə ağ siçanlar və hind donuzları həssasdırlar, insanlar da xəstələnirlər. Xəstəliyin törədicisi xarab olmuş yemlərdə, torpaqda, peyində, ət, balıq və meyvələrdə, bağırsaqlarda və heyvan cəsədlərində tapılır.

Törədicinin ifraz etdiyi toksin belə yemlərdə qeyri-bərabər paylanır. Ona görə də eyni yemdən istifadə edilməsinə baxmayaraq, bəzən sürüdəki heyvanların bir və ya bir neçəsi xəstələnirlər. Bağırsaqlardan sorulan serum qan vasitəsilə bütün orqanizmə yayılır və baş beyinin müxtəlif nahiyələrinin fəaliyyətinin pozulmasına səbəb olur.

Kliniki əlamətləri. İnkubasiya dövrü bir neçə saatdan 16 günədək ola bilər (adətən 1-3 gün). Gövşəmə zəifləyir, ağızdan selik axır, sonra udlaq iflic olur. Udma aktı mümkün olmur, ona görə də yem və su ağızdan geri qayıdır, bunun ardınca dil və alt çənə əzələlərinin iflici inkişaf edir. Dil şişir, dişlərin arasından çölə çıxır, alt çənə açılaraq sallanır. Bədən əzələləri tədricən boşalır. Bağırsaqlarda atoniya yaranır. Heyvan çox çətinliklə hərəkət edə bilir, nəbz və tənəffüs tezləşir. Bədən temperaturu stabil qalır. İti gedişli formada xəstəlik 1-4 gün, xroniki gedişli formada isə 4 həftəyədək davam edir. Qoyun və keçilərdə botulizm adətən ildırımvari olur. Quşlarda hərəkətsizlik qeyd olunur, qanadlar sallanır, quşun başı yerə toxunur (ona "yumşaq| boyun" deyirlər).

Patoloji-anatomik dəyişiklikləri. Bağırsağın selikli qişası kataral iltihablı olur, bəzi yerlərdə nöqtə şəkilli qan sağıntıları yayılır. Ağciyərlər şişkinləşir. Qaraciyər, böyrək və dalaqda dəyişikliklər görünmür.

Diaqnoz. Xarakterik klinik əlamətlərə və anamnez məlumatlara əsasən qoyulur. Xəstəliyin yeyilən yemlərdən asılılığına diqqət yetirilməlidir. Yemdə, bağırsaq möhtəviyyatında və kalda toksini müəyyən etmək üçün laboratoriya müayinələri aparılmalıdır.

Təfriqi diaqnoz. Staxiobotriotoksikozdan (dodaqda çatlar və ağızda nekroz ocaqları olur), quduzluqdan (laboratoriya müayinələri ilə), atların yoluxucu ensefalomielitindən (selikli qişalarda sarılıq, güclü oyanma və irəliyə atılma hərəkətlərinə görə), qaramalda doğum iflicindən və asetonemiyadan (aseton) fərqləndirmək lazımdır.

Müalicə. Xəstəliyin ilk dövrlərində mədəni 5%-li soda məhlulu ilə yumaq və güclü təsirə malik işlətmə dərmanları tətbiq etmək lazımdır. Paralel olaraq imalə və ürək preparatları təyin edilir. Botulizməleyhi serum yalnız xəstəliyin tam başlanğıcında və yüksək dozalarda verildikdə səmərəli olur.

İmmunitet. Xəstəlikdən sağalmış heyvanlar antitoksik immunitet qazanırlar. Antitoksinlə peyvənd aparmaq olar.

Profilaktika və mübarizə tədbirləri. Yemlər, xüsusən də silos yığıldıqda və saxlandıqda onların torpaqla çirklənməsinin qarşısı alın malıdır. Heyvanları xarab olmuş, kiflənmiş yemlərlə yemləndirmək olmaz. Nəmli halda verilməli olan yemlər isə hazırlanan kimi istifadə olunmalıdır. Heyvani mənşəli yemlər ən azı 2 saat qaynadılmalıdır. Xəstəlitk baş verdikdə toksinin olması ehtimal edilən yemlər ı rasiondan çıxarılmalıdır. Onların kəsimə göndərilməsi qadağandır.