LEPTOSPİROZ
LEPTOSPİROZ
Bir sıra heyvan növlərinin təbii ocaqlı yoluxucu xəstəliyidir. İnsanlar da yoluxurlar. Quşlar qeyri-həssasdırlar.
Heyvanlarda qızdırma, sarılıq, hemoqlobinuriya, mədə-bağırsaq sisteminin atoniyası, dəri və selikli qişaların nekrozu və balasalma ilə səciyyələnir.
Törədicisi. Spiroxetlərə aid edilən leptospirlərdir. Leptospirlər cinsi antigen quruluşlarındakı fərqlərə görə 25 seroqrupa və 191 serovarianta bölünürlər. Lakin bunların çoxu xəstəlik törədə bilmir.
Leptospirlər mikroskoplarda qara fonda görünə bilirlər. Morfoloji xassələri leptospirlərdə eynidir, onlar bir-birindən yalnız antigen quruluşuna görə fərqlənirlər.
Leptospirlər bakteriyalar ilə ibtidailər arasında keçid təşkil edirlər. Nüvəsinin olmaması və antigenlik xassələrinə görə bakteriyalara, qılaflarının olmamasına görə isə ibtidailərə yaxındırlar, onlar nazik qütb sapına və onu əhatə edən sitoplazmatik spirala malikdirlər (leptos-zərif, spir-spiral). Ucları qarmaq kimi əyilmiş olur. Uzunluqları 6-15 mkm, enləri isə 0,1-0,25 mkm-ə çatır.
Epizootologiyası. Ev heyvanlarının bütün növləri xəstəliyə yoluxurlar. Hər bir heyvan növü özünəməxsus leptospir serovarı ilə yoluxur, yəni həmin heyvan leptospirin bu cinsinin əsas sahibi hesab olunur. Lakin çarpaz yoluxma da mümkündür ki, bu halda xəstəlik çox geniş miqyasda yayıla bilmir, sporadik (tək-tək) xarakterli olur, yəni epizootik proses inkişaf etmir (bioloji tupik yaranır).
Törədicinin mənbəyi yoluxmuş heyvanlardır. Onun həssas orqanizmlərə ötürülməsi ətraf mühit amilləri, məsələn su ilə baş verir. Leptospirlərin ocağı (anbarı) rütubətli yerlərdə-çay kənarlarında, göl, bataqlıq, kanal və digər su hövzələri ətrafında əmələ gəlir.
Klinik əlamətləri. Leptospiroz iti, yarımiti, xroniki və simptomsuz (latent, gizli) keçə bilər. Hazırda isbat olunmuşdur ki, xəstəliyin xarakteri törədicinin serovarından yox, onun virulentliyindən və heyvan orqanizminin vəziyyətindən asılıdır. Leptospirozun tipik gedişi zamanı yoluxucu prosesin inkişafının bütün mərhələləri (inkubasiya, prodromal, xarakterik simptomlar və nəticə) aydın görünür. Xəstəliyin nə dərəcədə ağır keçməsi intoksikasiya səviyyəsindən asılıdır.
Xəstəlik qısamüddətli qızdırma, intoksikasiya əlamətləri, sarılıq, qanlı sidik, qan sağıntıları, selikli qişaların və dərinin nekrozu, boğaz
heyvanlarda balasalma və ya yaşama qabiliyyəti olmayan balalarm doğulması (xüsusən donuzlarda və atlarda) kimi nişanələrə malikdir.
Diaqnozu. Diaqnoz kompleks müayinələrin əsasında qoyulur. lipizootik analizlə spermanm gətirildiyi (süni mayalanmada) və ya törədici buğanın yetişdirildiyi naxırm formalaşdırılması prinsipləri, yemlənmə ^və bəslənmə şərtləri, gəmiricilərin varlığı, ərazisinin sağlamlığı və s. məsələlər nəzərdən keçirilir.
Kliniki müayinələrlə xəstəliyin xarakteri öyrənilir, temperaturanın dəyişilməsi, intoksikasiya əlamətlərinin olması, spesifık nişanələr (nekrozlar, sarılıq, qanlı sidik, balasalma) nəzərdə saxlanılır.
Laboratoriya diaqnostikası zamanı mikroaqqlütinasiyadan böyrəklərdən, qarın boşluğundan, ürək kisəsindən və qaraciyərdən götürülən materialın mikroskopiyasından, xəstə sağ ikən sidiyinin bakterioloji müayinəsindən istifadə edilir. Mikroaqqlütinasiya reaksiyası üçün 3-7 gün intervalla serum müayinə edilir, əgər antitellərin titrinin analizlərdə artması isbat olunursa, bu iti gedişli prosesin olması deməkdir.
Aueski, salmonellyoz, listerioz və pasterellyozla qarışıq infeksiya halında gedə bildiyi üçün, diaqnoz qoyularkən bu faktı nəzərə almaq lazımdır. Belə hallarda laboratoriya müayinələri həlledici rol oynayır.
Müalicəsi. Xəstə heyvanlara hiperimmun serum (qaramala çəkidən asılı olaraq 50-120 ml, buzovlara 20-40 ml, qoyun və donuzlara 5-30 ml dərialtma vurulur) və geniş təsir dairəsinə malik antibiotiklər (streptomitsin, ditetrasiklin və s.) yeridilir. Əlavə olaraq simptomatik müalicə aparılır: ürək preparatları, qlükoza, bağırsaq qurumaları zamanı işlətmə dərmanları tətbiq edilə bilər.
Leptospiroz zamanı orqanizmdə hipoqlikemiya inkişaf etdiyinə görə vena daxilinə 40%-li qlukoza məhlulu atlara və qaramala 500 ml, itlərə 5-10 ml, buzov və dayçalara 50-200 ml yeridilir.
Mədə-bağırsaq sisteminin atoniyasma qarşı, ürək fəaliyyətini nizam- lamaq üçün preparatlar ümumi qəbul edilmiş dozalarda tətbiq edilir.
Profilaktika və mübarizə vasitələri. Profilaktika və sağlamlaşdırıcı tədbirlərə aşağıdakılar daxildir:
-təsərrüfata yeni daxil olan heyvanlarla və yemlərlə törədicinin gətirilməsinin qarşısının alınması;
-leptospirozun epizootik mənbəyinin öyrənilməsi və onların ləğv olunması üçün tədbirlərin görülməsi;
-tələb olunduqda vaxtaşırı vaksinasiya edilməsi;
-heyvanlardan bir hissəsinin və ətrafda yaşayan gəmiricilərdən bir neçəsinin tutulub, müayinələrdən keçirilməsi.
Damazlıq təsərrüfatlarında ana heyvanların 10%-i ildə bir dəfə, törədici buğalar isə ildə 2 dəfə müayinə edilməlidirlər.
Qeyri-sağlam təsərrüfatlarda təsərrüfat işləri məhdudlaşdırılır. Bütün heyvanlar peyvənd edilir, xəstələr isə təcrid olunaraq, müalicə edilirlər.
Leptospirozla mübarizənin səmərəli olması ayrı-ayrı tədbirlərdən yox, bütünlükdə ekoloji sistemə təsir olunmasmdan asılıdır. Hal- hazırda fəal peyvənd vasitəsi kimi polivalent fenol vaksin və depolaşdırılmış polivalent DENİ vaksini işlədilir.
