TULYAREMİYA

TULYAREMİYA

Heyvanların təbii ocaqlı yoluxucu xəstəliyidir. Hemorroji əlamətlər, yüksək hərarət, ishal, zəifləmə, limfa düyünlərinin şişməsi, habelə sinir sisteminin pozğunluqları və balasalma ilə səciyyələnir. İnsanlar da törədiciyə həssaslıq göstərirlər.

Törədicisi. Francisella tularensis. Xırda, polimorf, zərif kapsulalı mikroorqanizmlərdir, çox vaxt kökvari-yumru formada olurlar, hərəkətsizdirlər, spor əmələ gətirmirlər. Ölçüləri 0,2x0,3-0,7 mkm-dir. Qramla boyanmır. Aerobdur, adi qida mühitində boy vermir, Mak-Koy qida mühitindən, peptinli qanlı aqardan və asetil-qlükozalı qida mühitindən istifadə edilir.

Epizootoloji məlumat. Əsasən xəzdərili heyvanlar, gəmiricilər, vəhşi quşlar, balıqlar xəstələnirlər. İnsanlar çox həssas, ev heyvanları isə az həssasdırlar və xəstəliyin təbii ocağı olan ərazidə yoluxa bilirlər, lakin xəstəlik onlarda gizli keçir, qan və limfada, habelə ifrazatlarının tərkibində tulyaremiya törədicisini müəyyən etmək olmur. Ona görə də hesab olunur ki, ev heyvanları tulyaremiyanm təbii dövramnda rol oynamırlar. Törədici həm də sürü daxilində digər heyvanlara keçmi, cavanlar yaşlılara nisbətən daha yüksək həssaslığa malikdirlər.

Yoluxma yem və su, hava-damla üsulu, həm də qansoran həşəratlar vasitəsilə baş verir. İlin yaz-payız mövsümlərində xəstəlik daha çox qeyd olunur.

Klinik əlamətləri. Qoyunlar digər heyvanlarla müqayisədə daha intensiv yoluxurlar. İnkubasiya dövrü 4-12 gündür. Xəstələr zəifləyir, bədən temperaturu 41°S-dək yüksəlir. Hərarət 2-3 gün davam edir. Tənəffüs və nəbz tezləşir. Qanda hemoqlobin kəskin azaldığından selikli qişalar solğunlaşır. Boyun və kürəkyanı limfa düyünləri şişir. Güclü ishal baş verir, ətrafların iflici inkişaf edir. Quzular arasında ölüm 30%-dək yüksəlir.

Qaramal, atlar və donuzlar latent xəstələnir, nadir hallarda seroloji reaksiyalar müsbət olur. Balasalma qeyd oluna bilər.

Patoloji-anatomik dəyişikliklər. Qoyunların cəsədi yarıldıqda dərialtı toxumada qan sağmtıları, bəzi hallarda isə yara sahələri tapılır. Cəsəd çox arıq olur. Boyun, qırtlaqarxası və kürəkönü limfa düyünləri şişkinləşir, bəzən absesləşir, qaraciyər, dalaq böyüyür, nekroz ocaqları yayılır.

Diaqnozu. Epizootoloji məlumatlara (qoyunlar xəstələnir və xəstəlik sporodik halda olur), klinik əlamətlərə (limfa düyünlərinin şişməsi, arıqlama, ishal), seroloji və bakterioloji müayinələrin nəticələrinə əsasən qoyulur. Ev heyvanlarında tulyaremiyanın olmasına şübhə gəmiricilərdə xəstəlik epizootiya halı aldıqda yaranır. Seroloji müayinələrdən aqqlütinasiya və passiv hemaqqlütinasiya reaksiyaları aparılır. Allerji diaqnostika üçün tulyarinin dəriiçi yeridilməsindən istifadə olunur.

Təfriqi diaqnozu Epizootoloji və klinik əlamətlər müqayisə olunmaqla anaplazmoz, paratuberkulyoz, brusellyoz və koksidioz fərqləndirilir.

Müalicə. Xəstələrə antibiotiklərdən streptomitsin, oksitetrasiklin tətbiq edilir. Ehtiyac olduqda cərrahi müalicəyə yer verirlər (şiş- kinləşmiş limfa düyünləri kəsilir və ya çıxardıhr).

İmmunitet. Tam öyrənilməyib. İnsanlarda quru diri vaksin tətbiq edilir (B.Y.Elbert, N.A.Qayski 1946).

Profılaktika və mübarizə tədbirləri. Xəstəlikdən sağaldıqdan sonra lu-yvanlar immunitet qazamrlar. İnsanlarda tulyaremiyanm spesifık pro- 11l.ıktikası üçün səmərəli vaksin təklif edilmişdir. Ümumi profılaktiki təd- lıirlərdən xəstəliyin təbii mənbəyində gəmiricilərin yayılması nəzarətdə saxlanılmalıdır. Onlar yem sexlərində və heyvandarlıq binalarmda məhv cdilməlidr. Qan sorucu həşaratlardan heyvanlar təmizlənməlidir və on- kırın ətraf aləmdə yayılmasınm qarşısı alınmalıdır. Təsərrüfatda xəstəlik baş verdikdə xəstələr seçilib təcrid olunur. Müalicə işlərinə başlamlır. Çox arıqlamış xəstələr öldürülür. Dezinfeksiya və təmizlik işləri aparılır.